מגפת הקורונה המשתוללת היום פגעה כידוע פגיעה קשה בעסקים, ולא פסחה על שום ענף או מגזר , אחד הנפגעים מהמצב הקיים היום הינו העסקים בחברה הערבית אשר מתאפיינים ברובם כעסקים קטנים ,עסקים אלו בנוסף לזה שהם קטנים הם גם עסקים משפחתיים.

והפגיעה בעסקים אלו יכולה להוות מכה מאוד קשה לא רק לבעלי העסק אלה לכמה משפחות שהם למעשה בני המשפחה שמחזיקה בעסק ,והמתפרנסים מהעסק, המונח משפחה מתייחס בדרך כלל לאבא עם כמה בנים שכולם מועסקים בעסק או לאחד האחים שירש את העסק מאביו ומעסיק את האחים ומתפרנסים ממנו כמה בתי אב ,ולפעמים חלק מהבנים לומד באקדמיה על חשבון העסק , ובמקרים רבים לעסקים אלו מסתעפים עוד עסקים קטנים יותר תופעה שרואים במיוחד בענף הבניה והתשתיות ,לכן פגיעה בעסק הראשי יכולה להמיט אסון על כלל העסקים והבתי אב שקשורים לעסק הזה.
העסקים בחברה הערבית מתאפיינים בענפים הקלסיים, ענף האירוח והמסעדנות או ענף הבניה והתשתיות או ההובלות או ההסעות או המסחר, הם בעיקר העסקים עם השכיחות הכי גבוהה בחברה הערבית.
בהמשך למה שנאמר אודות גודל העסקים בחברה הערבית כ 88.6% מכלל העסקים מעסקים עד 10 עובדים ומתאפיינים בחלקם הגדול כעסקים משפחתיים, במצב זה בית העסק מעסיק את כל בני המשפחה המורחבת ,שיכולה לכלול כמה בתי אב .
הרוב מקרב העסקים בבעלות ערבים (%57 ) משתייכים לשתי קבוצות של ענפי משק: %31 הם מענפי הבינוי, כולל חשמל ומים, ו-%26 מענפי המסחר.
המצב שנוצר בעקבות מגיפת הקורונה וצמצום הפעילות במשק גרם ללא מעט עסקים בחברה הערבית לצמצם את הפעילות שלהם למינימום במקרה הטוב או לסגור לחלוטין את העסק שלהם, ובמצב נתון זה בו כל המשפחה מועסקת באותו עסק ומונה כמה בתי אב אז הפגיעה הינה כפולה או משולשת גם העסק אינו פעיל וגם כל בתי האב ללא פרנסה דבר שיכול להקשות מאוד על חזרת העסק לתפקד ,ואפילו לידי התמוטטות כלכלית של המשפחות.
יתר על כן מחקרים מוכיחים שההון העצמי בעסקים במגזר הערבי הינו הון עצמי נטול השקעות מקרנות או מבנקים ובעת נפילת העסק בחברה הערבית גם ההון העצמי שהושקע הולך לאיבוד וזה יכול להביא את המשפחות לחדלות פירעון, ולהעמיס עליהם עוד עול של חובות כי בעת שהעסק היה פעיל וכמה בתי אב עבדו בו והתפרנסו הם התחלקו ברווח ובעת צרה כשהעסק נכנס לסחרור ומצב כספי קשה גם כן כלל המשפחה נפגעת.
המצב שונה במגזרים אחרים בהם העסקים הינם עסקי יחיד ואפילו אם הם עסקים קטנים בדרך כלל הם אינם משפחתיים ובמקרים בודדים של עסקים משפחתיים, הם אינם תלויים בבעלים באותה רמה של העסקים בחברה הערבית, ההשקעות הם יותר מבנקים או מקרנות או ממשרדי ממשלה דבר שהינו כמעט לא נמצא בחברה הערבית מכמה סיבות, חלקם שהיישובים בהם רשומים העסקים הם ללא עדיפות או ללא אזורי תעשיה , והבנקים מתייחסים לאזורים אלו כאזורי סיכון גבוהה ומכאן שהעמדת האשראי אינה בהיקפים כמו במגזר הכללי.
נשאלת השאלה , האם הממשלה בהחלטותיה תתייחס לעסקים בחברה הערבית כפי שמתייחסת לחברה היהודית, וזה אגב המעט שיכולה לעשות , מה שכן היא צריכה לקחת בהחלטות את המרכיב (החברתי- עסקי) ומבנה העסק בחברה הערבית ולנסות להציל את העסקים המשפחתיים בקו הראשון בכדי להציל באופן עקיף את המשפחות שנפגעו, כי באם הממשלה תתעלם מהצלת העסקים הנ"ל היא תזרוק לחצר האחורית את המשפחות שהתפרנסו מעסקים אלו.
בתקווה שהקורונה תעבור ולא תפגע בעסקים, אם כי כבר הפגיעה מורגשת אבל שלא תמוטט אותם ואיתם הרבה משפחות.
עבד חטיב

المصالح التجارية بالمجتمع العربي في ظل ازمة الكورونا

من المعروف أن وباء "الكورونا" المنتشر  اليوم قد ألحق ضرراً شديداً بالأعمال والمصالح التجارية ، ولم يتجاوز عن أي صناعة أو قطاع , احد الضحايا من الوضع الحالي هو الشركات والمصالح التجارية في المجتمع العربي ، والتي تتميز في الغالب بأنها شركات صغيرة ، وتمتاز  بالإضافة إلى انها مصالح وشركات صغيره فهي أيضًا مصالح وشركات عائلية ويمكن أن يلحق الوضع الراهن  بهذه الشركات والمصالح ضررًا كبيرًا ليس فقط لمالكيها الرسميين المسجلين انما  للعديد من الاسر  التي تعتاش من هذه المصالح وعمليا هم من نفس عائلة المالك للمصلحة فهذه المصالح هي مصالح عائلية يعتاش منها كل ابناء العائله واسرهم.

تجدر الإشارة ان مصطلح العائلة بهذا السياق هو الأب الذي لديه بعض الأبناء حيث يعملون جميعًا في المصلحة التجارية ويتعاشون منها  أو ان  أحد الإخوة الذين ورثوا العمل من والده ويوظفون معهم الإخوة في المصلحة التجارية ويكسبون لقمة العيش من تلك المصلحة وبالعادة تعتاش من هذه المصلحة عدة أسر. واحيانا يكون لديهم ابناء يدرسون بالجامعات او المعاهد وايضا هذه المصالح تدعمهم وتعيلهم وفي بعض الاحيان تساعدهم ايضا بتأهيلهم الاجتماعي وفتحهم بيوت جديده, كما ويحدث ببعض الاحيان ان يكون لهذه الاسر عدة مصالح تجاريه وشركات تتفرع إلى شركات صغيرة  تعمل مع المصلحة التجارية او الشركة الرئيسية  ونرى هذه الظاهرة  بشكل خاص في صناعة البناء والتشييد والبنية التحتية، وبالتالي إلحاق الضرر في لمصلحة التجارية  الرئيسية  يمكن أن تقوم بتدمير جميع الشركات والمصالح الصغيرة المرتبطة بها وقطع  مدخول الأسر المعالة من هذا العمل.

تتميز الأعمال في المجتمع العربي بالصناعات التقليدية مثل الضيافة والمطاعم اوالبناء والتشييد والبنية التحتية أو النقل و التجارة ، والتي هي بالأساس انواع المصالح التجارية  ذات الانتشار الأعلى في المجتمع العربي.

واستمرارًا لما قيل عن حجم الأعمال في المجتمع العربي ، فإن ما يقرب من 88.6٪ من مجموع  الشركات او المصالح التجاريه هي شركات تقوم بتشغيل حتى 10 عمال أي مصالح صغيره. ومعظمها يتم وصفه بأنه أعمال عائلية ، وفي هذه الحالة ، يعمل في الشركة جميع أفراد العائله ، والتي يمكن أن تشمل العديد من الأسر.

تنتمي غالبية الشركات المملوكة للعرب (57٪) إلى مجموعتين من الصناعات: 31٪  وهي الإنشاءات والبناء والتشييد، بما في ذلك الكهرباء والمياه ، و 26٪ من التجارة.

تسبب الوضع الذي أحدثه وباء كورونا  الى تراجع النشاط الاقتصادي في المصالح التجارية بالوسط العربي هذا ان وصفناه بالوضع الحسن  الجيد والى إغلاق أعمالهم تمامًا  بوضع اخر، وفي هذه الحالة حيث تعمل العائلة بأكملها في نفس العمل ولديها عدة أسر ، تكون الإصابه مزدوجة أو ثلاثية. حيث ان المصلحة الرئيسية لا تعمل وارباب الاسر المالكين او من يعتالون  منها لا توجد لديهم مصادر رزق اخرى  ، مما قد يجعل من الصعب جدًا على الشركة العودة إلى العمل ، وحتى انهيار الأسر.

علاوة على ذلك ، تظهر الابحاث أن الاستثمار  في الشركات والمصالح التجاريه بالوسط العربي هي استثمارات خالية من دعم أي من الصناديق أو البنوك باغلب الحالات ، ويكون الاستثمار من الثروه والمال الشخصي لمالكي المصلحه او الشركه وعندما تنهار الشركة  او المصلحة العربية ، تُفقد الاموال المستثمرة ، مما قد يؤدي إلى فقدان  العائلات  والاسر لاموالها ولامكانية السداد ، مما يثقل كاهلها بالمزيد من الديون لأن العمل كان جماعيا واعتاشت منه عدة اسر وعندما كانت المصلحة تعمل استفادت الاسر منها وعند توقفها عن العمل فسوف يعم الضرر على الجميع وتصاب الأسرة بأكملها.

يختلف الوضع في القطاعات الأخرى وخاصه بالمصالح التجارية بالوسط اليهودي حيث تكون المصالح عامه او مشتركه  بشركة واحدة وتكون عادة شركات صغيرة وليست مملوكة لعائلة ، واذا كانت مملوكة لعائلة فالاستثمار بها ليس بالثروة الذاتية كما هو بالمجتمع العربي انما من البنوك وصناديق الاستثمار بشكل عام. أو المكاتب الحكومية. كما وتختلف هذه المصالح بالوسط اليهودي عن المجتمع العربي ، ادد الأسباب هو إدراج الشركات اليهودية بمناطق التطوير والمناطق الصناعيه  ذات الاولويات بالدعم بعكس المناطق العربيه التي تخلو من المناطق الصناعية ، وتعتبر البنوك مناطق المجتمع العربي كمناطق عالية المخاطر ، وبالتالي فإن توفير الائتمان لهذه المصالح او دعم صناديق الاستثمار ليس كبيرا كما هو الحال في القطاع العام.

السؤال الذي يطرح نفسه هو ما إذا كانت الحكومة ستتطرق في قراراتها بالتعامل مع المصالح التجارية والشركات بالمجتمع العربي مثل الوسط اليهودي ، وهذا اقل ما يجب فعله ، لأنه يجب التطرق للمجتمع العربي بوضعية اخرى تأخذ بالحسبان (الوضع الاجتماعي – تجاري) ومبنى المصالح التجارية العربية كمصالح عائليه كخط اول لكي تنقذها بشكل مياشر وتنقذ عدة اسر تعتاش من هذه المصالح بشكل غير مباشر فاذا تعاملت المؤسسات الحكومية مع المصلحة العربيه كمصلحة تجاريه فقط فربما تفلح بإنقاذها لكن لن تنقذ الاسر المتضررة بنفس الوتيرة ، لأنه إذا تجاهلت الحكومة إنقاذ الأعمال المذكورة أعلاه ، فإنها سوف ترمي بالعائلات التي كسبت رزقها من هذه الأعمال.

على أمل أن تمر ازمة الكورونا بخير  ولا تؤدي الى انهيار الاعمال والمصالح التجارية ، على الرغم من أن الضرر محسوس بالفعل ولكن على امل ان لا ينهار معها العديد من العائلات.

عبد الخطيب